Yayınevlerinin deneme basma konusundaki tutumunu büyük yayınevlerine sorduk. Ancak sorularımıza hepsinden yanıt alamadık. Yayınevlerinin deneme türüne yaklaşımını göstermek açısından bu da önemli bir nokta. 2012-2016 yılları arasında İthaki’de editörlük yapmış olan ve şu an serbest editörlük faaliyetlerine devam eden Yankı Enki’nin de vurguladığı üzere “yayınevleri genellikle deneme basmaya meraklı değil”. Ama ona sahip çıkmak şart! Everest Yayınları Yayın Yönetmeni Cem İleri de denemenin roman ve öyküyle yarışabilmesi için okurları bilgilendirici, onlara hitap eden yeni düzenlemeler yapılması ve kitapların değerini öne çıkartacak çalışmalar yapılması gerektiğinin altını çiziyor. Can Yayınları Genel Yayın Yönetmeni Sırma Köksal ise denemenin kendine özgü bir tür olduğunu unutmamak gerektiğini vurguluyor.

 

YANKI ENKİ / Editör

“Denemeye sahip çıkmak gerekiyor!”

Yayınevlerinin deneme basma konusundaki yaklaşımı nedir?

Eğer deneme yayıncılığı yapılacaksa bu konuya derinlemesine eğilmek, bir plan izlemek gerekiyor. Arada sırada yayımlanıp geri adım atılacak bir şey değil. Romanın, öykünün, şiirin yeri her zaman sağlam. Deneme diğer edebi türler gibi değil. Ona sahip çıkmak gerekiyor. Yayınevleri genellikle deneme basmaya meraklı değil ama bir yandan çok fazla deneme diye nitelenen kitap var. Burada denemenin tanımıyla ilgili bir sorun göze çarpıyor. Hem şiirsel denemeler hem de deneme tadında bir edebiyat eleştirisi okumak mümkün. Felsefi deneme kitaplarının yanında aslında hiçbir edebi türe sokulamadığı için deneme diye kategorize edilen kitaplar da görüyoruz. Enis Batur da deneme yazıyor, Ahmet Altan da. Yaşar Çabuklu, Gündüz Vassaf veya Nurdan Gürbilek birer deneme yazarı. Ne var ki hepsi birbirlerinden farklı üsluplar kullanıyorlar.

Deneme alanında yetkin isimlere örnek verir misiniz?

Deneme hakkında söz sahibi olduğunu düşündüğüm birkaç isim var. Özellikle Orhan Koçak, Nurdan Gürbilek, Bülent Somay, Yaşar Çabuklu, İskender Savaşır, Murat Belge, Enis Batur, Kaya Genç, Emin Özdemir. Örneğin, Kaya Genç bir roman yazarı olsa da benim gözümde yeni kuşak denemecilerden ve ileride bir usta olarak anılacağını düşünüyorum. Emin Özdemir’in Düzyazının Sorgulayan Gücü diye bir deneme derlemesi vardır. Güzel ve yararlı bir derlemeydi. Yaşar Çabuklu da değeri fazla bilinmeyen yazarlarımızdan. Ayrıca yukarıda saydığım isimlerden belli olduğu gibi Türkiye’de deneme deyince Defter dergisi geleneğinden bahsetmek gerekiyor. Bugünkü okurun damağında kalan deneme tadı orada gizlidir.

 

CEM İLERİ / Everest Yayınları Yayın Yönetmeni:

“Türlerarası, cins, kurmaca olmayan yaratıcı metinler”

İki yıl önce Türkiye’de bir ilki gerçekleştirerek “Everest Deneme” adlı yepyeni bir diziye başladık. Kısa süre içinde çok olumlu tepkiler aldı, hem okurlarımızdan hem de kültür sanat çevresinden. Doğru bir iş yaptığımızı gördüğümüz için de devam ediyoruz. Everest’in zaten çok ciddi bir deneme koleksiyonu var, fakat bu dizi daha özel bir alanı tarif ediyor. Türlerarası, cins, kurmaca olmayan yaratıcı metinleri bir araya getiriyor. Son dönemde, özellikle Amerika’da bunu “creative nonfiction” diye adlandırıyorlar, Enis Batur “tanımlanamaz yazınsal nesne” diyor, Sebald, “şüpheli, güvenilmez bir meşguliyet” diyor, Montaigne kısaca “deneme” diyordu.

Everest Deneme Dizisi’nde şimdiye dek yayımlanan kitaplar şöyle:

Pierre Bayard-“Okumadığınız Kitaplar Hakkında Nasıl Konuşursunuz?”

Lila Azam Zanganeh-“Büyücü”, “Nabokov ve Mutluluk”

Sefa Kaplan-“Gözleri Görmeyen İki Adam”

Cem İleri-“Okurun Belleği”

Geoff Dyer-“Yeniden Anımsanan Savaş”

Cees Nooteboom-“Poseidon’a Mektuplar”

Armağan Ekici-“Lacivert Taşından Tabletler”

David Shields-“Gerçeklik Açlığı”

 

Tabii piyasada çok ciddi bir roman enflasyonu söz konusu. Roman yazmayanı dövecekler yakında. Bu aslında yayıncılık piyasasının yavaş yavaş bir sektöre dönüşmesinin de göstergesi, ahlayıp vahlayacak halimiz yok, bu enflasyon bir süre daha devam edecek, sonra bir parça durulacak gibi geliyor bana. Her yerde aşağı yukarı bu süreç işlemiş, işliyor. Denemenin de, melez türlerin de bu büyüme içinde kendilerine daha geniş bir yer bulacaklarını düşünüyorum.

Eski ve has denemecilerin kitaplarının daha çok dolaşımda olması gerekiyor tabii ki. Bunun için yeni yayın formülleri bulunması gerekiyor. Yayıncılığımız bu konularda epey geride. Roman ve öyküyle yarışabilmesi için okurları bilgilendirici, onlara hitap eden yeni düzenlemeler yapılmalı, kitapların değerini öne çıkartacak çalışmalar gerçekleştirilmeli.

Denemeyi de deneyenleri de seviyoruz!

SIRMA KÖKSAL / Can Yayınları Genel Yayın Yönetmeni:

“Kendine özgü bir tür olduğunu unutmamak gerekiyor”

Eski ve has denemecilerin kitaplarının yeni baskıları tabii ki yapılıyor. Burada teker teker saymak mümkün değil ama en iyi örnek Salah Birsel kitaplarının Sel Yayınları tarafından yapılan baskılarıdır.

Yayınevlerinin deneme basma ile ilgili yaklaşımı konusunda ben, denemenin yayınevleri tarafından özellikle gözardı edildiğini düşünmüyorum. Ancak sorun, gazete ve dergilerde yayımlanmış ve güncelle sınırlı kalmış olan yazıların deneme kapsamında değerlendirilmek istenmesi. Çoğu zaman bu yazıların derlenmesi talebiyle karşılaşıyoruz ancak denemenin kurgu dışı yazıların tamamını kapsamadığını, kendine özgü bir tür olduğunu unutmamak gerekiyor. Bu gözle bakıldığında aslında fazla deneme yazılmadığını fark edeceksiniz. 

KAYDA DEĞER DENEMELER

Evet, yayınevleri deneme türündeki kitaplara pek sıcak bakmıyorlar. Yayımı sınırlı bir tür deneme. Öyle ki başlı başına bu türe kucak açan bir yayınevi henüz yok. Deneme yayımlamak bakımından öne çıkan yayınevleri; Metis Kitap, Can Yayınları, Yapı Kredi Yayınları, Sel Yayıncılık, Bilgi Yayınevi ve Kavis Kitap diyebiliriz. Son yıllarda yayımlanan deneme kitapları arasında, bu alanda usta isimlerin denemeleriyle karşılaşıyoruz. Neler mi bunlar? İşte küçük bir liste…

Buluşmalar: Yazarlar/Ressamlar

Ferit Edgü  

Sel Yayıncılık/2016
Ferit Edgü, “Buluşmalar: Yazarlar/Ressamlar”da Camus’den Beckett’e, Sait Faik’ten Mehmet Günsür’e, Rembrandt’tan Dubuffet’ye, Bedri Rahmi’den Avni Arbaş’a, yazarlarını ve ressamlarını bir araya getiriyor. Bazı kitapları okurken yazarın düşüncelerine dalıp gidiyor, bazı resimleri seyrederken de kendi düşüncelerine. Onlarla birlikte edebiyat yollarına düşüyor, onlar eşliğinde sanatın gizlerini aralıyor. Edgü’nün coğrafyasında yolculuk etmek isteyenlere…

Yüzler, Gizler, İzler

Uğur Kökden

YKY/2016

Uğur Kökden yarım asra yaklaşan bir süreçte, edebiyat okuru kimliğiyle kaleme aldığı denemelerinde, Goethe’den Camus’ye, Brecht’ten Malraux’ya, “Refik Halid Karay’ın Harf Tutkusu”ndan “Beykozlu Orhan Veli”ye dünya edebiyatının ve Türk edebiyatının önde gelen figürlerinin kişilikleriyle eserlerini bir araya getiren yazarlar-şairler galerisinde bir gezintiye çıkıyor. “Yüzler, Gizler, İzler” kitapların yaşantısı aracılığıyla okuru kitaplarla direnmeye çağıran alçakgönüllü bir edebiyat birikimi.

 

Başkalaşımlar XXI-XXX

Enis Batur

Kırmızı Kedi Kitap/2016

“Başkalaşımlar” dizisi, Enis Batur’un, kendi deyişiyle, “yaratıcılık sorunları üzerine yatay, dikey ve sarmal ilişkileri sorguladığı denemeler”den oluşuyor. “Başkalaşımlar”ın bu üçüncü cildi, Enis Batur’un 1974’te “Ayna” ile başlattığı çizginin son noktasına, “başlangıç noktası”na geri dönüyor. İnsanın, içinde ya da dışında, kendisi ya da başkaları için inşa ettiği mekânlara götürüyor okuru; yalnızlığın, ihtirasın, zulmün, deliliğin ve bin bir türlü başka insanlık halinin bu mekânları, birer “ayna”ya dönüşüyor Başkalaşımlar’ın satırlarında.

Sanat Üzerine Denemeler

Ahmet Cemal

Can Yayınları/2015 (3. Baskı)

“Sanat Üzerine Denemeler”, bugüne kadar sanatla ilgili olarak Ahmet Cemal’in kaleme aldığı yazıların büyük bir bölümünü bir araya getiriyor. Sanatın hemen bütün dalları çerçevesinde sanat düşüncesi, sanata eleştirel bakış, sanatın eğitimi ve uygulaması bağlamındaki sorunları deşen bu yazılar, sanat tarihi, sanat felsefesi, estetik ve sanatın toplumbilimi gibi açılımları da içeriyor. Başka alanlarda olduğu gibi sanat üzerine eleştirel düşünmenin de pek önemsenmediği ülkemizde Ahmet Cemal’in yazılarındaki çoğu çıkış noktası, okurun salt okur olarak edilgin kalmasına izin vermeyip, bir anlamda onu eleştirel bir tutuma ve sanat bağlamında kendi bağımsız değer yargılarını da oluşturmaya zorluyor. “Sanat Üzerine Denemeler”, özellikle eleştirel düşünmeye özendirici yanıyla sanata ilgi duyan, sanatı yaşamın gerçekliğinin ayrılmaz bir parçası ve doğru düşünebilmenin yeni bir boyutu sayan herkese seslenen bir kitap.

Sessizin Payı

Nurdan Gürbilek

Metis Kitap/2015

Kavramlara edebiyatın içinden bakan denemelerden oluşuyor “Sessizin Pay”ı. “Adalet”i Dostoyevski’nin, “vicdan”ı Tolstoy’un, “merhamet”i Orhan Kemal’in, “utanç”ı J. M. Coetzee’nin, son yılların vazgeçilmez “kutuplaşma”sını Peyami Safa’nın penceresinden okuyan denemeler. Edebiyat yapıtlarıyla “dışarısı” arasında sert geçişlerle ilerleyen, kitap sayfalarıyla şehrin sokakları, duruşma salonları, tarihin yıkıntıları arasında gidip gelen yazılar. İki sorunun cevabını arıyor Gürbilek. Birincisi: Sessizin –henüz konuşmayanın, konuşma imkânı olmayanın, artık konuşamayacak olanın– el konulmuş payını geri alabilir mi yazı? İkincisi: Yazarlar konuşamayanlar adına da konuştuklarına inanmak ister. Ama yazının da bir sessizi vardır. Sessizin payına bu kez kendisi el koymadan var olabilir mi yazı?

Haydar Ergülen

Vefa Bazen Unutmaktır

Kırmızı Kedi Kitap/2014

1980 sonrası Türkiye şiirinin usta kalemi Haydar Ergülen, düz yazılarını “Vefa Bazen Unutmaktır” isimli kitabında bir araya getirdi. Ergülen bu denemelerde, bireysel olandan toplumsal olana, edebiyattan-şiirden tarihe kara bir leke olarak geçen katliamlara, ötekileştirilenlere uzanan geniş bir yelpazede son dönem Türkiyesinin sosyo-politik ortamına bir şairin penceresinden bakıyor.

Feridun Andaç

Gölgesi Kalemimin Ucunda: Montaigne

Kavis Kitap/2012

Feridun Andaç, Gölgesi Kalemimin Ucunda: Montaigne adlı son kitabında denemenin isim babası Montaigne’in deneme anlayışını ve beraberinde “deneme”yi anlatıyor. Öte yandan yazarın okuma yazma yolculuğuna tanık oluyoruz bu denemelerde. Andaç, “Deneme Zamanı” adını verdiği üçlemenin ilkinde Montaigne’le başlayan deneme yolculuğunu onun yaşamı/yapıtı ekseninde ele alıp yansıtıyor. Üçlemenin yayımlanacak olan diğer iki kitabı ise Elias Canetti ve Italo Calvino ile devam eden bir okuma yolculuğunun izini sürecek.

Emin Özdemir

Kurmaca Kişiler Kenti

Bilgi Yayınevi/2012

Emin Özdemir, “Kurmaca Kişiler Kenti” adlı kitabında dünya romanının evrensel kişileriyle söyleşiyor. Bu kentin sokaklarında dolaşmak oldukça heyecan verici; çünkü orada Don Kişot ve Hamlet’le karşılaşmak ya da Emma Bovary, Anna Karenina, Kaptan Ahab, Aslan Asker Şvayk ile yüz yüze gelmek mümkün. Hatta bir köşede Kuyucaklı Yusuf, Zebercet, Raskolnikov, İnce Memed, Mümtaz, Selim Işık, Will Loman’ın sohbetine katılabilir; onların yazınsal serüvenini kendi ağızlarından dinleyebilirsiniz.

Nilüfer Kuyaş

Başka Hayatlar

Can Yayınları/Ağustos 2012

Nilüfer Kuyaş’ın E Dergisi ve Milliyet Gazetesi’nde yayımlanmış yazıları 2003 yılında Dünya Kitapçılık tarafından, “Başka Hayatlar” adı altında kitaplaştırılmıştı. 2004 Memet Fuat Deneme Ödülü’ne değer görülen bu kitap Can Yayınları tarafından yeniden basıldı. “Başka Hayatlar”, ne türden olursa olsun kitap okumanın, edebiyatın sonsuz renklerle bezenmiş dünyasının, insanın yaşam kültürünü nasıl zenginleştirdiğini anlatıyor.

Kimim Ben?

Tahsin Yücel

Can Yayınları/Mayıs 2011

Edebiyatımızın usta yazarı Tahsin Yücel’in yeni denemelerini bir araya getiren
“Kimim Ben?” 2011 yılında Can Yayınları tarafından yayımlandı. Denemelerin temel konusu elbette edebiyat. Romanlardan, öykü kitaplarından, kimi zaman güncel bir edebi tartışmadan yola çıkılarak kaleme alınmış bu denemeler, edebiyatın bakış açısıyla toplumsal veya bireysel konuların nasıl ele alınabileceğini gösteriyor.

Asuman Kafaoğlu-Büke

Yazın Sanatı

Can Yayınları/2011

90’lı yıllardan bu yana gazetelerin kitap eklerinde ve dergilerde edebiyat üstüne yazılar yazan Asuman Kafaoğlu-Büke, Cumhuriyet Gazetesi Kitap Eki’ndeki yazılarına “Yazın Sanatı” adını vermişti. 2011 yılında onun yazılarından derlenen kitap da bu ismi aldı. Roman sanatını inceleyen yazılardan oluşan bu kitap, geçtiğimiz on yıl içinde yayımlanan romanlara dair bilgi edinmek açısından önemli bir kaynak.

Edebiyata Dair

Umberto Eco

Can Yayınları, 2017

Umberto Eco’nun 1980’lerden başlayarak 2000’lerin başına kadar kaleme aldığı denemelerinin yer aldığı “Edebiyata Dair”, Dante, Nerval, Cervantes, Borges, Shakespeare, Joyce, Wilde gibi Batı edebiyatına yön vermiş pek çok yazarın metinleri üzerinden edebiyat sorunsalını irdeler: Neden yazarız? Edebiyatın toplumsal ve bireysel yaşamlarımızda üstlendiği işlevler nelerdir? Edebiyat ile tarihsel olayların gelişim süreçleri arasında ne tür etkileşimler bulunur? Kurmaca dünyaların doğası nedir? Uzam, sözcüklerle nasıl temsil edilir? Metinler kendi aralarında nasıl söyleşir? “Edebiyata Dair”, Eco’nun salt kuramcı kimliğiyle değil, aynı zamanda kendi deneyimlerini ‘samimiyetle’ paylaşan bir romancı olarak da rehberlik ettiği, edebiyat evreninde bir keşif yolculuğu… 

Elif Şahin Hamidi (elif.sahin@gmail.com)