“Görme Biçimleri” kitabıyla Türkiye’de de geniş kitlelerce tanınan John Berger, bir süredir Selçuk Demirel ve Cevat Çapan’la birlikte kitaplar hazırlıyor. Bu ortaklığın ilk meyvesi 1998 yılında yayımlandı: “Kıyıdaki Adam”. Ardından 2011 yılında “Katarakt” kitabı çıktı. Kitaplarda metinleri Berger yazıyor, Selçuk Demirel karikatürleriyle ona eşlik ediyor, Cevat Çapan ise metinleri Türkçeye kazandırıyordu.
Üçlünün son projesi ise yeni yayımlandı: “Duman” adlı kitap, hem bir madde olarak dumana hem de bu kelimenin çağrışımlarına doğru bir okuma sunuyor.
Kitap, sigara yasaklarına değinerek başlıyor. Selçuk Demirel’in farklı tarihlerde yaptığı karikatürlere metinler yazan Berger, zararlı ilan edilmesinden önce sigarayla kurulan ilişkiyi ve yasaklanmasından sonraki süreci anlatıyor. Ne de olsa bir zamanlar herkesin evinde “misafir sigaraları” vardı.
Hemen sonra ise kitapta “duman üreten” diğer odaklara dikkat çekiliyor: Fabrikalar, otomobiller, savaşlar… Berger, bu karşılaştırmalı bakışla, bir bakıma, tehlikeli ve daha tehlikeliyi gözler önüne sermek için bir oyun oynuyor.
Kelimenin çağrışımlarıyla ulaşılan yerde ise “ateş olmayan yerden duman çıkmaz” sözü var; bir de “dumanın ardına gizlenen gerçekler” konusu. Örneğin Berger, günümüz medyasında birçok “ateş”in dumana benzer kelimelerle kamufle edildiğini söylüyor.
Çağrışımların eriştiği son yer ise dumanın tüten ocağa, insan varlığına işaret etmesi.
Yapı Kredi Yayınları’nca basılan kitap yalnızca 76 sayfa. Kısa kısa cümleler ve Selçuk Demirel’in sözün gücünü aşan karikatürleriyle oluşan anlatımı ise çok daha geniş.
Bu kitapla Berger ile Demirel, Cevat Çapan’ın Türkçesiyle, farklı bir görme biçimi veriyor okura. Duman gibi, çoğumuzun üzerinde hiç düşünmediği bir maddenin nasıl düşüncelere pencere açabileceğini gösteriyor.
