Nobel Edebiyat Ödülü ’nün bu yılki sahibi, yarın İsveç saatiyle 13.00’te açıklanacak. Bahisler çoktan açıldı. Kazanması en muhtemel isimler yılların favorisi Haruki Murakami, Ngugi Wa Thiong ve Philip Roth. Bir diğer güçlü rakip ise Adonis. Ama biliyorsunuz, Nobel şaşırtmayı sever. Neden olsa geçen yılın galibi Svetlana Aleksiyaviç, 50 yıldır ilk kez kurgu-dışı eserleriyle ödüle değer görüldü. Peki tüm dünyanın açıklanmasını merakla beklediği bu ödül hakkında neler biliyoruz? İşte mutlaka bilmeniz gereken 7 gerçek.
1 – Nobel Madalyası
Nobel Madalyası, İsveçli heykeltıraş ve oymabaskı ustası Erik Lindberg tarafından tasarlandı. Madalyada, bir defne ağacının altında oturmuş, Esin Perisi’nin şarkısını dinleyen ve yazan genç bir adam betimlenmiştir. Madalyadaki yazıtta, İÖ 1. yüzyılda yaşamış Romalı şair Vergilius’un “Aeneis” destanından bir dize görülür: “Onlar ki yeryüzündeki hayatı yepyeni ustalıklarla güzelleştirdiler.” Madalyada, ayrıca, ödülü kazanan yazarın adı ve İsveç Akademisi’ni simgeleyen “ACAD. SUEC.” yazısı yer alır.
2- En Çok Hangi Dillere Verildi?
Her yıl Nobel Edebiyat Ödülü’nün sahibini belirleyen İsveç Akademisi, uzun yıllar, ödülü Avrupalı yazarlara verdiği, bütün ülkelerin yazarlarını kapsayan uluslararası bir değerlendirmeden kaçındığı gerekçesiyle ağır eleştirilere hedef oldu. Akademi, 1984 yılında, Avrupalı olmayan yazarlara gösterdikleri ilgi ve özenin gittikçe artmakta olduğunu açıklamak zorunda kaldı. Buna karşın, Avrupa dillerinde yazan yazarlar ödül listesinde halen ağırlıkta.
İngilizce 27
Fransızca 14
Almanca 13
İspanyolca 11
İsveççe 7
Rusça 7
İtalyanca 6
3- Hangi Yazarlar Ödülü Reddetti?
Nobel Edebiyat Ödülü’nün seçici kurulunda yer alan İsveçli şair Erik Axel Karlfeldt, 1919’da ödülün kendisine verileceğini fark edince seçici kurul üyelerini bu karardan vazgeçirmeyi başardı. Ama yıllar sonra, 1931’de Nobel’in kendisine verilmesine engel olamadı, çünkü artık hayatta değildi ve o dönemde Nobel hayatta olmayan yazarlara da verilebiliyordu!
Bugüne kadar iki yazar Nobel Edebiyat Ödülü’nü geri çevirdi. 1956’da Sovyetler Birliği’nde yasaklanan, 1957’de yurt dışında basılan “Doktor Jivago”nun yazarı Boris Pasternak 1958’de kendisine verilen ödülü önce kabul etti. Ama daha sonra Sovyet yönetiminin yoğun baskı kampanyasıyla karşılaşıp, Çevirmenler Birliği’nden kovularak geçim kaynağından yoksun bırakılınca ödülü reddetmek zorunda kaldı. “Doktor Jivago” Sovyetler Birliği’nde ancak 1985’ten sonra yayımlanabildi.
Jean-Paul Sartre ise, 1964’te, o güne dek bütün resmi ödülleri geri çevirdiği, hiçbir kurum ve devletle özdeşleşmek istemediği gerekçesiyle Nobel Edebiyat Ödülü’nü almayacağını açıkladı.
4 – Bu Büyük Ödül Kaç Kez Paylaşıldı?
Nobel Edebiyat Ödülü bugüne dek yalnızca dört kez iki yazar arasında paylaştırıldı. Ödülü 1904’te Frédèric Mistral ile José Echegaray, 1917’de Karl Gjellerup ile Henrik Pontoppidan, 1966’da Shmuel Agnon ile Nelly Sachs, 1974’te de Eyvind Johnson ile Harry Martinson paylaştılar. Nobel Ödülü’nün öteki dallarında ödülün daha sık paylaştırılmasına karşılık, edebiyat dalında yalnızca dört kez paylaştırılmasında hiç kuşkusuz edebiyatın daha bireysel bir uğraş olmasının payı büyüktü.
5- Bugüne Dek Yaşanan En Büyük Sürpriz Ne?
Pek çokları Winston Churchill’in İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Nobel Barış Ödülü’ne değer görüldüğünü sanır. Oysa Churchill’e, özellikle büyük edebi değer taşıyan otobiyografisinden ötürü 1953 Nobel Edebiyat Ödülü verilmiştir. Churchill, 1945-1953 yılları arasında, barış dalında yalnızca iki kez aday gösterilirken, edebiyat dalında tam yirmi kez aday gösterilmişti.
6 – En Genç Ve En Yaşlı Sahipleri Kimler?
Nobel Edebiyat Ödülü’nün en genç sahibi İngiliz yazar Rudyard Kipling olmuştu. Kipling, 1907 yılında ödüle değer görüldüğünde kırk iki yaşındaydı. Bu ödülün en yaşlı sahibi ise tam yüz yıl sonra Doris Lessing olacaktı. Lessing, 2007’de ödülü aldığında seksen sekiz yaşındaydı. Bugüne kadar Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanan yazarların yaş ortalaması ise altmış beş.
7- Bugüne Dek Kaç Kadın Yazar Ödülün Sahibi Oldu?
İki Dünya Savaşı yılları ve 1935 yılı dışında 1901’den beri verilen Nobel Edebiyat Ödülü’nü şimdiye kadar yalnızca on dört kadın yazar ve şair kazandı. Ancak 1991’den bu yana ödülü kazanan kadın yazarların oranındaki yükseliş ddikkat çekici. 1990’lı yıllarda üç, 2000’li yıllarda beş kadın yazar ödüle değer görüldü.
Selma Lagerlöf 1909
Grazia Deledda 1926
Sigrid Undsted 1928
Pearl Buck 1938
Gabriela Mistral 1945
Nelly Sachs 1966
Nadine Gordimer 1991
Toni Morrison 1993
Wislawa Szymborska 1996
Elfriede Jelinek 2004
Doris Lessing 2007
Herta Müller 2009
Alice Munro 2013
Svetlana Aleksiyeviç 2015
